تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در جای جای ایران باستان
نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک ترین و درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می شود و آیین ها و رسومات مختلفی در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می کنند ، شب زیبایی که در شهرهای مختلف ایران آداب و رسومی دارد.
آداب و رسوم خاص شب یلدا از گذشته تا به امروز
یکی از مهم ترین شب های ایران باستان شب یلدا می باشد که از دیرباز تا به امروز مورد توجه و اهمیت ایرانیان واقع شده است جشن ها و شب نشینی هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می شود یک سنت دیرینه محسوب می شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده است بلکه جایگاه بسیار ویژه ای در نزد ایرانیان پیدا کرده است.
شب یلدا بلندترین شب سال که به زمان مابین غروب آفتاب از تاریخ 30 آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب 1 دی ماه یعنی نخستین روز زمستان مربوط می شود مصادف با انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی می باشد به همین علت از آن تاریخ به بعد طول شب کوتاه تر و طول روز بیشتر می شود.
اصفهان
در استان اصفهان از زمان قدیم آیین ها و رسومات ویژه ای برای برگزاری شب یلدا وجود داشته که در حال حاضر نیز به صورت کم و بیش ادامه دارند. رسومات اصفهانی های قدیم در آداب و رسوم شب یلدا در ایران اول از همه به این باورد دارد که زمستان به دو بخش چله و چله کوچیکه تقسیم می شود.
زمان چله ی اول از اول شروع ماه دی تا ۱۰ماه بهمن است اما چله کوچیکه از ۱۰ بهمن آغاز می شود و تا ۳۰ بهمن ماه نیز ادامه دارد. البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام چله زری (مونث) و آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران عمو چله (مذکر)! تقسیم می شود. اگر شما هم برایتان این سوال پیش آمده است که چرا این ایام دارای جنسیت هستند باید در جواب بگوییم که؛ چون از گذشته تا به الان تمامی موجودات و اشیاء را بر اساس جنسیت مذکر و مونث و نر و ماده تقسیم بندی می کرده اند، به این ایام هم جنسیت داده اند.
در حال کلی، اصفهانی ها ۲ شب را به عنوان شب چله برپا می کردند و آیین های مخصوص به این شب را به جا می آوردند. آیین برگزاری شب چله در اصفهان به صورت خانوادگی است. در این شب، خانواده های اصفهانی با پهن کردن سفره ای با عنوان سفره ی شب چله این شب را جشن می گرفته اند. مثلا اصفهانی ها، هندوانه را به‌عنوان نمادی کروی شکل از خورشید و قدرت درونش می دانند و آن را سر سفره می آورند.
آذربایجان شرقی
آذری ها از نظر آداب و رسوم شب یلدا در ایران یکی از مردمانی هستند که برای زنده نگه داشتن این شب به یاد ماندنی برای خود آداب و رسوم ویژه ای دارند که در نوع خود بی نظیر است. اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا چیلله قارپیزی یا همان هندوانه ی شب چله می خورند و معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را تا آمدن بهار حس نخواهند کرد.
در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی هم رسم این است که کسانی که نامزد و یا در شرف ازدواج هستند در دوران نامزدی در این شب برای همسران خود خوانچه یا طبق می فرستند. جالب است بدانید که اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچه ها به خانواده های عروس و داماد کمک می کنند. محتویات این خوانچه ها عبارتند از: شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به به منزل داماد می آورند و به رقص و پایکوبی می پردازند.
بعد از آن، طبق های آماده را بر سر افرادی که دعوت شده و مسئولیت بردن طبق را می پذیرند، می سپارند و آن ها به سمت خانه ی عروس می روند. بعد مادر عروس پس از تحویل طبق ها، هدایایی مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آن ها می دهد. فردای این شب مادر دختر تمام طبق ها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می کند.
اغلب مردم این خطه در شب چله؛ برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعداز شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا یا گندم برشته با شاهدانه، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل می کنند. بزرگ خانواده هم در حالی که با چاقو هندوانه را می برد، می گوید: قادا بلامیزی بو گئجه کوسَدوخ که به این معنی است که بلایای خودمان را امروز بریدیم. در آخر هم، بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستان هایی از حماسه های ملی همچون: اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضرب المثل می پردازند و شب را به پایان می رسانند.
